سلنیوم

سلنیوم یکی از عنصرهای شیمیایی غیر فلزی و کمیاب است. عدد اتمی آن ۳۴ و نشانه اختصاری آن Se است. این عنصر بیشتر به صورت ترکیب یافت می‌شود و به صورت خالص کمتر دیده می‌شود. مصرف مقدار زیاد آن سمی است ولی در مقدار کم برای فعالیت سلول‌ها لازم است. بیشتر سلنیوم مورد نیاز بدن از مواد غذایی تأمین می‌شود. این ماده آنتی‌اکسیدان قوی است بنابراین از واکنش‌های شیمیایی زیان‌آور که در یاخته‌های بدن اتفاق می‌افتد، جلوگیری می‌کند. یاخته‌های حمایت شده بهتر قادرند در مقابل بیماریهایی نظیر بیماری قلبی، سرطان و اختلالات وابسته به سن از خود مقاومت نشان دهند. پژوهش نشان داده‌است که مصرف سلنیوم به همراه ویتامین «ای» سلامت عمومی بدن را تقویت می‌کند و در درمان یا پیشگیری بسیاری از بیماریها مؤثر است.

سلنیم، 34Se
ویژگی‌های کلی
تلفظ‎/sɪˈliːniəm/‎ ​(sə-LEE-nee-əm)
ظاهرBlack, gray, and red allotropes
جرم اتمی نسبی (Ar، استاندارد)۷۸٫۹۷۱(۸)[1]
سلنیم در جدول تناوبی
S
↑
Se
↓
Te
آرسنیک ← سلنیم → برم
عدد اتمی (Z)34
گروهگروه ۱۶ (کالکوژن)
دورهدوره 4
بلوکبلوک-p
آرایش الکترونی[Ar] 3d10 4s2 4p4
لایه الکترونی
2, 8, 18, 6
ویژگی‌های فیزیکی
فاز در STPجامد
نقطه ذوب494 K ​(221 °C, ​430 °F)
نقطه جوش958 K ​(685 °C, ​1265 °F)
چگالی (near r.t.)(gray) 4.81 g/cm3
(alpha) 4.39 g/cm3
(vitreous) 4.28 g/cm3
در حالت مایع (at m.p.)3.99 g/cm3
نقطه بحرانی1766 K, 27.2 MPa
حرارت همجوشی(gray) 6.69 kJ/mol
آنتالپی تبخیر 95.48 kJ/mol
ظرفیت حرارتی مولی25.363 J/(mol·K)
فشار بخار
فشار (Pa) ۱ ۱۰ ۱۰۰ ۱ K ۱۰ K ۱۰۰ K
در دمای (K) 500 552 617 704 813 958
ویژگی‌های اتمی
عدد اکسایش−2, −1, +1,[2] +2, +3, +4, +5, +6 (یک اکسید اسیدی قوی)
الکترونگاتیویمقیاس پائولینگ: 2.55
انرژی یونش
  • 1st: 941.0 kJ/mol
  • 2nd: 2045 kJ/mol
  • 3rd: 2973.7 kJ/mol
شعاع اتمیempirical: 120 pm
شعاع کووالانسی pm 120±4
شعاع واندروالسی190 pm
Color lines in a spectral range
خط طیف نوری سلنیم
دیگر ویژگی ها
ساختار بلوری ​دستگاه بلوری شش‌گوشه
سرعت صوت thin rod3350 m/s (at 20 °C)
انبساط حرارتی(amorphous) 37 µm/(m·K) (at 25 °C)
رسانندگی گرمایی(amorphous) 0.519 W/(m·K)
رسانش مغناطیسیدیامغناطیس[3]
مدول یانگ10 GPa
مدول برشی3.7 GPa
مدول حجمی8.3 GPa
نسبت پواسون0.33
سختی موس2.0
سختی برینل736 MPa
شماره ثبت سی‌ای‌اس7782-49-2
ایزوتوپ‌های سلنیم
ایزوتوپ فراوانی نیمه‌عمر (t۱/۲) حالت فروپاشی محصول
72Se syn 8.4 d ε - 72As
γ 0.046 -
74Se 0.87% 74Se ایزوتوپ پایدار است که 40 نوترون دارد
75Se syn 119.779 d ε - 75As
γ 0.264, 0.136,
0.279		 -
76Se 9.36% 76Se ایزوتوپ پایدار است که 42 نوترون دارد
77Se 7.63% 77Se ایزوتوپ پایدار است که 43 نوترون دارد
78Se 23.78% 78Se ایزوتوپ پایدار است که 44 نوترون دارد
79Se ایزوتوپ پرتوزای ناچیز 3.27×105 y β− 0.151 79Br
80Se 49.61% 80Se ایزوتوپ پایدار است که 46 نوترون دارد
82Se 8.73% 1.08×1020 y β−β− 2.995 82Kr

ویژگی‌ها

سلنیوم به وسیله برازیلوس در سال ۱۸۱۷ در رسوبات اتاقک قلع مجتمع اسید سولفوریک سازی سوئد کشف شد، وی آن را الهه ماه نام‌گذاری نمود. سلنیوم با عدد اتمی ۳۴، از گروه ششم جدول تناوبی که به خانواده گوگرد نیز معروف‌است، می‌باشد. سلنیوم بین گوگرد و تلوریوم قرار گرفته و خصوصیات شیمیایی آن بین گوگرد و تلوریوم است. سلنیوم یک شبه فلز است و خصوصیات فلزها و غیر فلزها را با هم دارد و همین موضوع وضعیت سلامت و تغذیه اهمیت خاصی می‌دهد. وزن مخصوص آن در شکل فلزی و به رنگ خاکستری ۴٫۷۹ گرم در سانتی‌متر مکعب و در شکل شبه فلز به رنگ سیاه‌و ۴٫۲۸گرم در سانتی‌متر مکعب است. وزن اتمی سلنیوم ۷۸٫۹۶ و نقطه ذوب آن در شکل خاکستری ۲۷ درجه سانتی گراد و نقطه جوش آن ۶۸۴٫۹ درجه سانتی گراد است. هدایت الکتریکی آن در تاریکی پایین است و در روشنایی چندین برابر افزایش می‌یابد. یک‌نیمه هادی با هدایت اکسی متریک است که جریان الکتریکی در آن در یک جهت آسان‌تر از جهت دیگر صورت می‌گیرد. همین خصوصیت آن را دارای ارزشی استثنایی برای صنعت می‌کند. بیشترین استفاده‌از سلنیوم در صنایع الکترونیک، فتوکپی، عینک سازی، رنگ سازی، لاستیک سازی، آلیاژهای فلزی، نساجی، عکاسی، دارویی (شامپوهای ضدشوره وضد قارچ) و پزشکی تشخیص کاربرد دارد. مقدار سلنیوم در پوسته زمین حدود ۰٫۰۵ تا ۰٫۰۹ میلی‌گرم در کیلوگرم است. از نظر فراوانی در بین عناصر پوسته زمین شصت و هشتمین عنصر محسوب می‌شود. اگر چه سلنیوم هنوز به عنوان عنصری ضروری از نظر فیزیولوژیک در گیاه به‌شمار نمی‌رود ولی از آن جا که امروزه علم پزشکی از سلنیوم به عنوان یک آنتی اکسیدانت یاد می‌کند، جزو عناصر مهم مورد نیاز انسان و دام می‌باشد. گیاه پایه چرخه تولید غذا در طبیعت است و بررسی آن از نظر کلیه عناصر ضروری برای انسان و دام و از جمله سلنیوم ضروری است.

نقش سلنیوم در سلامت انسان و دام

سلنیوم یک آنتی اکسیدانت می‌باشد.آنتی‌اکسیدانت‌ها موادی هستند که سلول‌ها را از آسیب در برابر رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کنند. در واکنش‌های بیوشیمیایی معمولی اکسیژن به حالت ناپایدار درآمده، ضمن اکسید کردن مولکول‌ها مجاور، باعث تولید مولکول‌هایی با انرژی زیاد می‌شود. اگر تعداد آنها زیاد شود به بدن حمله کرده و باعث تخریب می‌شود. رادیکال‌های آزاد و تنش‌های اکسیداتیو عامل سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی هستند. فرم فعال بیولوژیکی سلنیوم، سلنوپروتئین‌ها گلوتاتیون پراکسیداز است. گلوتاتیون پراکسیداز آنزیمی است که در تجزیه هیدروپراکسیدهای آلی و آب اکسیژنه دخالت می‌نماید. آرتروز مشکل دیگری است که بااستفاده‌از مکمل‌های سلنیوم بهبود می‌یابد. تخریب التهابی در مفاصل به دلیل وجود رادیکال‌های آزاد اتفاق می‌افتد. سلنیوم می‌تواند دردها و آثار التهابی آرتروز را کاهش دهد. اثر مهم سلنیوم در سیستم ایمنی، به دلیل افزایش رشد لنفوسیت‌های نوعB و تولید آنتی‌بادی است. این اثر در کنترل بیماری ایدز بسیار مهم است. سلنیوم باعث کاهش نسخه‌برداری ویروس HIV می‌شود. سلنیوم متابولیسم هورمون تیروئید افزایش می‌دهد و در درمان ناباروری، ناراحتی‌های پوستی، اضطراب، آسم، حفظ جوانی، انعطاف بافت‌ها، گر گرفتگی دوران یائسگی، کمک به فائق آمدن بر سرطان و پیشگیری و معالجه شوره سر اثر مهمی دارد. قابل ذکراست که ویتامین E,C و Se کار یکدیگر را تقویت می‌کنند.[4]

نوع و زمان مصرف کودهای محتوی سلنیوم

در توسعه کود مؤثر و بی خطر سلنیوم باید شکل شیمیایی، حلالیت PH، قابلیت اکسیداسیون و احیا و میزان و روش کاربرد سلنیوم مورد توجه قرارگیرد. این مواد ممکن است حاوی میزان کمی سلنیوم باشند یا رشد ریشه را تحریک کنند که متعاقب آن جذب سلنیوم افزایش یابد. کودهای ساخته شده از سنگ فسفات حاوی بیش از۳۰۰ میلی‌گرم بر کیلوگرم سلنیوم است. کاربرد برگی سلنیت در گیاهان روش مؤثری برای افزایش سلنیوم در گیاهان علوفه ای است. کاربرد ۱۰ گرم بر هکتار سلنات در گیاهان مرتعی و کاربرد سلنیوم با کودهای کامل به عنوان یک راه مؤثر برای بالا بردن سطح سلنیوم در بافت‌ها و بذر گیاهی پیشنهاد شده‌است.[5]

منابع غذایی

بیشتر سلنیوم مورد نیاز بدن از رژیم غذایی تأمین می‌شود. مخمر آبجو، سبوس گندم، کره، ماهی و ماهی صدف، سیر، غلات، تخم آفتابگردان، کنجد و آجیل منابع خوبی از سلنیوم هستند. همچنین سلنیوم در یونجه، ریشه باباآدم، دانه رازیانه، جینسنگ، برگ تمشک و بومادران یافت می‌شود.

منابع
  1. Meija, J.; et al. (2016). "Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report)". شیمی محض و کاربردی(نشریه). 88 (3): 265–91. doi:10.1515/pac-2015-0305.
  2. Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Oxford: Butterworth-Heinemann. ISBN 0080379419.
  3. Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Handbook of Chemistry and Physics 81st edition, CRC press.
  4. 1. ملکوتی، م ج؛ طهرانی، م م. (1389). نقش ریزمغذیها در افزایش عملکرد و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی.انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
  5. ملکوتی، ‍ م ج. توصیه بهینه مصرف کود برای محصولات کشاورزی درایران. تهران:انتشارات مبلغان،130.1394. شابک۰–۹۵–۲۶۱۴–۹۶۴–۹۸۷.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.