جایگاه فناوری اطلاعات در آموزش شیمی


دسته‌بندی: مقاله و کتاب، آموزش
به‌روزرسانی: ۱۳۹۲/۰۲/۲۹
مطالعه: حدود ۱۲ دقیقه
جایگاه فناوری اطلاعات در آموزش شیمی

چکیده: درعصر حاضر فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) بر ابعاد گوناگون بشر تاثیر گذاشته است،چنانچه تاثیرات این علم بر دروس علوم پایه از جمله درس شیمی نیز مشهود و حائز اهمیت است. در بسیاری از کشورهای دنیا گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش دروس مورد توجه قرار گرفته است،ولی در برخی کشورها به دلایل گوناگون توجه کمتری صورت گرفته است.در کشوری مثل ژاپن دانش آموزان برخی از مدارس درس های علوم خود را خارج از مدرسه می گذرانند .با استفاده از سیستمهای دیجیتالی وخدمات رایانه ای دیگر، آنها از گیاهان و حشرات عکس های دیجیتالی تهیه،واندازه و محل آنها را یادداشت می کنند و سپس آنها را از طریق وب سایت مدرسه ارسال می دارند. بطور کلی کشورهای آسیایی به تدریج استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات را در سرزمینهای خود بهبود بخشیده اند ولی وجود برخی عوامل از قبیل ناهماهنگی در تربیت معلمان و میزان سرمایه گذاری در این زمینه مشکلاتی برای تعدادی از این کشورها بوجود آورده است.

مقدمه: نوشتار زیر مطالبی در مورد فناوری اطلاعات وارتباطات در آموزش وزمینه های لازم برای استفاده مؤثر ومفید از این ابزار کمک آموزشی است از آنجا که پیشرفت علم در دنیای جدیدبسیار سریع می باشد برای استفاده از علوم جدید نیازمند ابزاری سریعتر از رسانه های قدیمی تر از جمله کتب و روزنامه ها و مجلات نوشتاری در کتابخانه ها مورد نیازاست از طرفی آموزش علوم به موازات پیشرفت آن باید صورت گرفته تا فراگیران را در عصر تکنولوژی ارضا کند .استفاده از فناوری اطلاعات بویژه در دروس متوسطه و درسهای علوم پایه مثلاًدر درس شیمی بسیار واجب و ضروری به نظر می رسد .هرچند که در ده سال اخیر تغییرات ایجاد شده در کتب شیمی متوسطه استفاده از این فناوری را در تدریس شیمی را فرا راه معلمان شیمی گذاشته است با این حال موانعی برسر راه استفاده مؤثر از آن وجود داشته است که تا کنون این روش از تدریس تجربه نشده و بنابر این بازدهی آن حداقل در کشور ما مورد بررسی قرار نگرفته است. در این مقوله ابتدا بحث را از شیوه های فعال یادگیری،تکنولوژی آموزشی و فنآوری اطلاعات در آموزش شروع کرده و سپس در مورد جایگاه آن در آموزش شیمی بگوییم.

بحث:اهمیت یادگیری فعال:بر اساس تحقیقات روانشناسی یاد گیری، دانش آموزان در کلاس درس،نباید صرفاً شنونده باشند، بلکه باید درفعالیتهای دیگری از قبیل خواندن ،نگارش ،مباحثه و یا حل مسائل واز همه مهمتردر فعالیتهای فکری سطوح بالاترمانند:تجزیه،تحلیل،آزمایش،ارزشیابی وحل مسائل درسی ومشکلات آموزشی شرکت کنند.دراین صورت دانش آموز،یادگیری فعال و درک درستی ازدرس دارد.

روشهای آموزشی برای تکنیک فعال: ۱-روش بازخوردی:این روش،از دومرحله تدریس کوتاه مدت تشکیل شده استکه در بین این دو مرحله گروههای کوچک دانش آموزی به بحث و تبادل نظر در موردموضوع می پردازند. ۲-روش هدایتی:در این روش ابتدا معلم یک تدریس بیست تا سی دقیقه ای داردکه دانش آموزان بدون یادداشت براری به دقت گوش می کنند، سپس به آنها پنج دقیقه فرصت داده می شود تا یادداشت کنندو سپس ادامه کلاس را در گروههای کوچک به بحث و تفسیر یادداشت های خود بپردازند ۳-روش بحث و گفتگوی منطقی و عقلانی:چنانچه هدف از تدریس، یاد گیری و حفظ اطلاعات ،ایجاد انگیزه برای یادگیری وجمع آوری اطلاعات به شیوه های جدید و پرورش مهارتهای فکری دانش آموز باشد این روش مناسبترین است. ۴-روش تحقیق ونگارش:این روش نیز از روشهایی است که باعث رشد و پرورش نیروی فکری دانش آموز می شود.دو شیوه ی آموزشی و عملی رایج که هدف آنها درک الگوهای ‹حل مسأله›است ،عبارتند از مطالعه پیگیر الگوهای آموزشی و هدایتی.سایر شیوه های فعال یادگیری،همانند یادگیری مشارکت ،مباحثه ای،ایفای نقش و شبیه سازی در ایجاد زمینه های یاد گیری فعال بسیارومؤثر هستند.

موانع موجود:محکم بودن پایه های نظام آموزشی قدیمی،نبودن انگیزه ی کافی درمدارس و معلمان،کافی نبودن زمان کلاس درس،مشکلات بکارگیری در کلاسهای پرجمعیت،کمبود بودجه،نبود تجهیزات و منابع مورد نیاز،عدم یادگیری محتوا درحد کافی،نبود مهارت لازم برای کنترل وهدایت کلاس

توصیه های لازم:ایجاد چنین اصلاحاتی در نظام آموزش و پرورش مستلزم همکاری ،مشارکت و هدایت کارشناسان برنامه ریزی و صاحب نظران است که مبهم و نامأنوس نباشد .برنامه ریزان آموزشی می توانند با تبیین وتعریف اهمیت یادگیری فعال در مجلات آموزشی معلمان را در کاربرد روش یادگیری فعال تشویق کنند.واینکه مسئولان آموزش وپرورش باید حامی معلمان برای ایجاد چنین تغییراتی باشند.

تکنولوژی آموزشی:تکنولوژی آموزشی به منزله سوادی کلی است که تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات،بخش انتقال دانش آن را به عهده گرفته است . به کار گیری فناوری در فرایند یاد دهی– یاد گیری می تواند در زمینه هایی مانند آموزش مهارتهای پایه ، آموزش مهارتهای پیشرفته و ارزیابی آموخته ها اثر بگذارد و میزان کمی و کیفی یاد گیری را به این شرح بهبود بخشد.

الف-در آموزش مهارتهای پایه می توان :برای طراحی و تدوین تمرینات ، از آموزش مبتنی بر رایانه بهره گرفت . از فناوری در قالب نرم افزار چند رسانه ای ،برای انواع سبک های یاد گیری در آموزش موضوعات استفاده کرد .با استفاده از دیسکهای تصویری ، مهارتهای ساده را درفراگیر تقویت کرد.با استفاده از فناوری تصویری صوتی،در قالب شکلهای متنوع موضوعات آموزشی را قابل تجسم و تصور نمود و با بوجود آوردن جاذبه های زیاد،به آنها صورت واقعی بخشید.

ب-در آموزش مهارتهای پیشرفته می توان:از فناوری های یاد دهی – یاد گیریهای تعاملی استفاده کرد . از جمله می توان این موارد را مد نظر قرار داد:شبیه سازی هایی که در رایانه ها صورت می گیرند،دیسکهای تصویری مناسب،اینترنت. به فراگیران در آموختن اطلاعات پیچیده و طبقه بندی و سازماندهی آنها کمک کردو آموخت که چگونه شباهت ها و افتراقها را تشخیص داده و استنباط کنند، و چگونه با تعاملات بیشتر با یکدیگر یافته های خود را با استفاده از از مهارتهای پیشرفته با دیگران در میان بگذارند.به آنها کمک کرد تا مهارتهای بهتری در زمینه سازماندهی امور و حل مسائل بدست آورند.

پ-با کاربرد تکنولوژی در ارزیابی میزان پیشرفت تحصیلی فراگیر می توان : با استفاده از امکانات چند رسانه ای ، به طور کامل تر پیشرفت فرا گیران را سنجید .شرکت فعال خود فراگیر را در ارزیابی ها ممکن ساخت.به فراگیران کمک کرد ،برای فهرست یابی کارها و عملکردهای مشخص طی یک دوره یاد گیری با توجه به شرایط خاص آگاهی های لازم و مربوط را بدست آورند.

ت-از فناوری ها می توان برای بر انگیختن فرا گیر و ایجاد انگیزه در او استفاده کرد.

نتایج تحقیقات اخیر نشان داده است مدرسه هایی که از لحاظ فناوری غنی شده اند نتایج آموزشی چشمگیرتری به بار می آورند‌‌.بهبود عملکردهای تحصیلی، بالاتر بودن سطح نمرات آزمون، بهبود نگرشهای دانش آموزان و بالا رفتن سطح اشتیاق فراگیران در شرکت در امور یاد گیری و همچنین خود گردان شدن دانش آموزان،بالا رفتن قدرت حافظه و یاد آوری فراگیران از آموخته های خودو نتیجتاً سوق دهی درصد زیادی از فراگیران به سمت شغلهای دلخواهشان.در موردتاثیر تکنولوژی آموزشی در زمینه های گوناگون آموزشی می توان به تحقیقی که در سال ۱۹۹۴ در آمریکا در زمینه کاربرد نرم افزارهای آموزشی انجام گرفت اشاره کرد.

نتایج این تحقیق نشان داد:

الف-تکنولوژی آموزشی اثرات مثبت وقابل ملاحظه ای برکارکرد وبازده دانش آموزان درکلیه موضوعات درسی ودرهمه سطوح تحصیلی درکلاسهای درس دانش آموزان داشته است.

ب-کاربرد تکنولوژی آموزشی در امیدواری فراگیران نسبت به آینده تحصیلی خود مؤثربوده است.

پ-تعداد دانش آموزان ،کارایی طراحی آموزشی،تأثیر نقش و کارکردهای آموزگار، نحوه ی گروه بندی فراگیران ، میزان اثر بخشی آموخته هاو کیفیت درک فراگیران، به کاربرد عوامل فناورانه در سر کلاس درس بستگی داشته است.

ت-فناوری سبب توسعه ی رویکرد دانش آموز محوری می شود و همکاری بیشتری را در امر یاد گیری ایجاب می کند.همچنین باعث تعامل بیشتر بین معلم و دانش آموز می شود.

ث-تغییرات ایجاد شده در طی یک دوره به یکباره احساس نمی شوند بلکه برای نتیجه دادن به استمرار در کاربرد تکنولوژی در فرایند آموزش یادگیری نیازمندند.

ج-تصویرهای ویدیویی تعاملی ،به ویژه در صحنه آموزش مهارتها و مفاهیم مشکل و پیچیده ای که به صورت مجرد هستند حائز اهمیتند و اثرات مثبتی بر این نوع یادگیری دارند.

چ-استفاده از امکانات ارتباط از راه دور به صورت on-line برای کارهای تیمی و گروهی درسرتاسرکشورنشان داد،کاربرد تکنولوژی در مهارتهای تحصیلی موجب افزایش کار گروهی است.

ح-فراگیران ،در شرایطی که از شبکه های رایانه ای استفاده می کنند ،همکاری همیاری و مشارکت بیشتری در مورد یادگیری با یکدیگر دارند.

پژوهش در شیمی: تقریباً ۵۰ سال پیش ،با انجام اصلاحات آموزشی در شیمی ،پژوهش ها در زمینه آموزش شیمی ،گسترش چشم گیری یافت ، اما در عمل کار بست یافته های پژوهشی در فعالیتهای آموزشی مشکل ساز بود.پژوهش در آموزش شیمی ،شاخه جوانی از درخت دانش بشری است که حتی ازپژوهش در گستره های مختلف شیمی پیشرفته ،جوانتر به نظر می رسد .در آغاز پژوهش های انجام شده بیشتر بر برون دادهای آموزشی دانش آموزان متمرکز بود و تعامل میان یاددهی –یاد گیری را در بر نداشت.در پژوهشهای مربوط به آموزش شیمی داده های مناسبی جمع آوری شد که می توانست به معلمان و کارشناسان کمک کند.اما معلمان شیمی به درستی موفق به استفاده از این یافته های پژوهشی نشدند.رابطه ی میان پژوهشهای آموزش شیمی و فعالیتهای یاددهی شیمی در سطح مدارس متوسطه و همچنین دانشگاهها دارای مشکلاتی است بنابراین در عمل میان یافته های پژوهشی و عملکردهای آموزشی شکاف دیده میشود.که در اینجا بعلت محدود بودن مطالب مقاله به ناچار به بررسی دلایل اصلی شکافها و روشهای پر کردن آن نمی پردازیم.نتیجتاً یکی از روشهای افزایش ارتباط میان پژوهشگران و معلمان استفاده از شبکه جهانی (اینترنت) است.بیشتر مجله های آموزشی به صورت on-line در شبکه جهانی منتشر می شوند . اما تقریباً در همه آنها برای دسترسی به مقاله ها باید مبلغی پرداخته شود . این یکی از عوامل استفاده معلمان از مقاله های پژوهشی است زیرا بیشتر معلمان در مدارسی با بودجه ناکافی تدریس می کنندو اشتراک مجلا ت آموزشی تقریباً ناممکن است.در برنامه ی درسی جدید شیمی دوره متوسطه توجه به مهارتها و نگرشها و تلاش برای تقویت آن اهمیت چشم گیری یافته است کاهش محتوی صورت گرفته وتغییرات اساسی در نحوه ارائه مطالب خود حاکی از این است که در آموزش شیمی نیازمند یک تحول اساسی هستیم که پایه های آن از ۱۰ سال پیش با شروع این تغییرات ریخته شده است..از آنجا که در برنامه جدید شیمی دوره متوسطه ،کتاب درسی،کتابی خود آموز نیست و تنهادر کلاس و با حضور معلم و دیگر دانش آموزان ، اهداف آن تحقق می یابد ، شرط وقوع چنین پدیده ای منوط به استفاده از رویکرد فعال و یادگیری فعالیت-محور است که ساختار و محتوای کتابهای شیمی متوسطه در پی تحقق آن هستند.

IT ونقش آن در فرایند یاد دهی – یادگیری: ابزاری که معلمان می توانند به کمک آن یاد گیرندگانی را تربیت کنند که قادرند داده های بسیار گسترده را مورد استفاده قرار دهند ،این داده ها را به اطلاعات تبدیل کنند ،آنها را تجزیه و تحلیل کنند و بر اساس نتایج حاصله دست به عمل بزنند.به کار گیری کامپیوتر تنها قسمتی از این فرایند است.یعنی اگر یادگیرنده قدرت جمع آوری و طبقه بندی اطلاعات ،قدرت تجزیه و تحلیل ، نتیجه گیری و بسط و توسعه ی اطلاعات ودر نهایت قدرت تولید دانش را نداشته باشد به طور عملی نمی توان گفت که بر اساس IT کار می کند.اما خود این مهارتها بسیار پیچیده اند و قدرت انتقال آنها به یادگیرنده ساده نیست.یعنی باید فرایند و فضای یاددهی-یادگیری به گونه ای ترتیب داده می شود که بر اساس آن ، چنین ظرفیتهایی در یادگیرنده به وجود آید.یاد گیرنده نیز باید بتواند اطلاعات جدیدش را به دانسته های قبلی خود پیوند بزند.به این ترتیب باید یادگیرنده مجموع ای از مهارتهای شناختی و فرا شناختی را کسب کند. نقش معلم در اینجا فراهم ساختن زمینه لازم برای یادگیری و دست یافتن فراگیر به مهارتهای لازم است.در اینجا دانش آموز نه تنها باید قدرت حل مسأله را داشته باشد بلکه باید توانایی طراحی مسأله ای را هم داشته باشد تا خود و جمع فرا گیران جواب آنرا بیابند.در این شکل از آموزش معلم باید به دانش روز مجهز باشد،قدرت استفاده از اطلاعات را داشته باشد بتواند مدیریت زمانی را داشته و فراگیران را هدایت کند.هنگامی که IT به فرایند یاد دهی یادگیری وارد میشود،همه عنصرهای یادگیری اعم از معلم،نقش دانش آموز ،محتوای آموزش،روشهای تدریس،استراتژی یادگیری و …را تغییر میدهدو فاصله موجود در بین مدرسه و جامعه را کاهش می دهد و به فراگیر اجازه می دهد در عرصه های شغلی نیازهای جامعه اش را بررسی کند.در فرایند یاددهی–یادگیری بر اساسIT نقشی برای معلم تعریف می شود که قبلاًآموزش آن را ندیده است.بنابراین برای رفع این مشکل معلمان باید گام به گام جلو آمده ، و باید نظام آموزشی با برقراری کلاسهای تو جیهی هر چه بیشتر در این زمینه آنها را یاری کند .یکی ازگامهایی که در این زمینه برداشته شد برگزاری جشنواره روش تدریس مبتنی بر IT برای دو رشته جغرافیا و شیمی بود که در سال ۱۳۸۴ در مدارس کشورمان برگزار شد.این جشنواره برای شرکت کنندگان و دست اندرکاران برگزاری آن یک تجربه بود زیرا تا به حال هیچ یک از دست اندرکاران آموزشی به طور عملی با نقش IT در فرایند یاد دهی-یادگیری روبرو نشده بودند.مشکل جامعه ما این است که بر خلاف سایر کشورها ما باید روی دو مسئله اساسی کار کنیم یعنی قبل از وارد کردن ITبه فضای آموزشی ،باید آموزش به شیوه ی فعال را نهادینه کنیم.

نتیجه گیری: با رواج ICT درکلاس نقش معلم در فرایند یادگیری مهمتر می شود. آنچه می تواند و باید تغییر یابد، نوع نقشی است که معلم ایفا می کند. نقش دانش آموزان نیز متقابلاً توسعه می یابد و از آنجا که ICT می تواند درهای کلاس را به جهان خارج باز کند، جامعه هم می تواند یک نقش جدید درکلاس داشته باشد. از آنجا که آموزش از مدل معلم محور به مدل دانش آموز محور انتقال می یابد، معلمان اقتدار منحصر به فردشان کمتر شده و بیشتر بعنوان تسهیل کننده، ناظر و مربی ( از فرمانروای مطلق به راهنمای راه) شناخته می شوند. وظیفه ابتدایی معلم آموختن به دانش اموز است که چگونه سوال بپرسد و مسئله مطرح کند، فرضیه بسازد، اطلاعات برساند و سپس درصورت ضرورت اطلاعات یافته در رابطه با مسایل مطرح شده را ارزیابی کند. و از آنجا که آموزش ارتقا یافته ICT یک تجربه جدید، حتی برای معلمان است، معلمان هم از فرایند آموزش یاد می گیرند و چیزهای تازه ای درمیان دانش اموزان کشف می کنند.در کشورما فناوری اطلاعات در درس شیمی مثل سایر رشته ها مثل بقیه کشورهای توسعه نیافته بدلایلی پیشرفتی نداشته است که امید است با برنامه ها وتغییرات ایجاد شده در نظام آموزش و پرورش و درمحتوی و ساختار کتب شیمی دوره متوسطه به این مهم سریعتر دست یابیم.

منبع: مجله شیمیدان

برای نوشتن دیدگاه وارد حساب کاربری خود شوید.

در حال بارگذاری دیدگاه‌ها ...
Donec nunc ultricies suscipit consequat. Curabitur elit. dapibus leo.